TÜRK DİLİNƏ XİDMƏD EDƏN ERMƏNİLƏR

"Markist ədəbiyyat quramcılarına görə roman, bir ədəbiyyat növü olaraq, sənayələşmədən sonra fərdi hala çevrilən kapitalist burjua mədəniyyətinin özünü ifadə şəkli olaraq Avropada yaranmışdır. Osmanlı toplumu, buna oxşayan iqtisadi bir proses yaşamadığına görə, Türk ədəbiyyatı da belə bir özünü ifadə mədəniyyəti əmələ gətirə bilməmişdir." - Murad Bəlgə, Ədəbiyyat Üstünə Yazılar

Bu, o deməkdir ki, Türk ədəbiyyatında roman, idxal edilmişdir. 

İlk Türk dilində romanın, Şəmsəddin Saminin yazdığı Taaşşuk-ı Talat və Fitnat (1872) olduğu deyilsə də, əslində burda söz oyunu oynanır, gerçək gizlədilir. Düzdü, ilk roman Şəmsəddin Samiyə aiddir amma, Osmanlı əlifbasında yazılan ilk roman kimi ona aiddir. Halbuki, 1851-ci ildə, Erməni əlifbası ilə Vartan Paşa tərəfindən qələmə alınan Akabi Hekayəsi, Türk dilində yazılan ilk romandır.

Əlifbadan asılı olmayaraq, həmin roman Türk dilində yazılıb. Əgər Erməni əlifbasıdır deyə Türk dilindən mətn hesab olunmursa, onda Ərəb mənşəli Osmanlı əlifbası ilə yazılanlar da Türk dilində hesab olunmamalıdır. O cümlədən, Latin mənşəli olan və hal-hazırda istifadə etdiyimiz əlifba ilə yazılanlar da Türk dilində hesab olunmamalıdır.

***

Sözlərin Soyağacı ilə Türk dilindəki sözlərin mənbəyini yazaraq etimologiya lüğəti (kökən/mənbə sözlüyü) yaradan Sevan Nişanyandan da yazacağam.

Adlarının önünə "prof" yazmaqdan ləzzət alan ziyalılarımızın, bu adama baxıb utandıqlarını sanmıram. Tuncər Gülənsoy təkcə bu acını çəkdiyinə görə oturub kökən sözlüyü yazdı. Bəs indiyə qədər dilçilərimiz hara idi?

Oxuçulardan biri Nişanyana məktub yazır, "Siz Ermənisiniz. Türk dilindən sizə nə? Gedin öz dilinizlə maraqlanın". Ona görə yazır ki, Nişanyan hərdən bir Türk dilinə ilişir, elmdən qırağa çıxır. Nişanyan da belə yazır, "Türk dilini Kürtlərdən sonra ən yaxşı bilən millət Ermənilərdi. Türklər öz dillərilə maraqlanmır, Kürtlərin də vəcinə deyil".

"Yenə də, Sevan Nişanyan Türk dilinə xidməd edir. O, dilə ilişmək istəsə də, bizim görmədiyimiz, fikir vermədiyimiz balaca detalları, təfərrüatları da görür. Görməklə kifayyətlənmir, bir də gətirib bizim gözümüzə soxur." - Oxtay Doğangün

***

Aqop Martayandan da yazaraq sözlərimi bitirmək istəyirəm. Nam-ı digər, Aqop Dilaçar.

Mustafa Kamala, Atatürk soyadını təklif edən adamdan danışıram. Türk dilinə xidmədlərinə görə, Atatürk tərəfindən vəzifə verilərək Türk Dil Qurumuna baş mütəxəssis kimi 45 il başçılıq etmişdir. Dildəki sözlərin mənbəyini yaxşı bildiyinə görə yenə Atatürk tərəfindən Dilaçar soyadı təklif edilmiş, bundan sonra da o, Aqop Dilaçar kimi əsərlərdə adını dəyişdirmiş, belə tanınmışdır.

Millətçilərin reaksiyasına görə, onun adı daha çox A. Dilaçar kimi yazılır və Erməni olduğu gizlədilir.

***

Hal-hazırda üç nəfərdən örnək gətirdim. Erməni əlifbası ilə nəşr olunan dərgilərdən, jurnallardan yazmadım belə. Kitabların adını çəkmədim. Duyğusal olmağın heç bir mənası yoxdur. Bu bir həqiqətdir ki, Ermənilər Türk dilinə xidməd edib. İndiki vəziyyətimizə görə bunu yox saymaq, ancaq bizim aciz olduğumuzu göstərər. Hələ, dilimizə zərər verdiklərini fikirləşmək, bunun ola biləcəyinə inanmaq...

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder